Όσοι υιοθετούν αυτή την ανιστόρητη άποψη, μνημο­νεύουν ιδιαίτερα το όνομα του Ωριγένη, τον οποίο χαρα­κτηρίζουν οπαδό της μετενσάρκωσης.

Η κίνηση των «Χάρε Κρίσνα» λόγου χάρη, στην ελλη­νική έκδοση του

περιοδικού της «Επιστροφή στον Κρίσ­να» (σ. 8) «τεκμηριώνει» αυτή την άποψη παραθέτοντας απόσπασμα από το ανύπαρκτο έργο του Ωριγένη «Πρώται Αρχαί», χωρίς περαιτέρω παραπομπή σε τόμο και κεφά­λαιο. Προφανώς εδώ εννοείται το «Περί αρχών» σύγγραμμα του Ωριγένη.

To εδάφιο στο οποίο αναφέρεται το περιοδικό των «Κρίσνα» βρίσκεται στο κεφάλαιο 8 τού πρώτου τόμου (ΒΕΠ 16, 307). Εκεί αναφέρεται πράγματι πως μερικές ψυ­χές από μια ροπή προς το κακό «εν σώμασι γίγνεσθαι πρώτον μεν ανθρωπίνοις», ύστερα ξεπέφτουν στο επίπεδο των ζώων και τελικά καταλήγουν να γίνουν φυτά. Από εδώ αρχίζουν και πάλι να ανέρχονται τις βαθμίδες «και προς ουράνιον χώρον αποκαθίστασθαι»

Το απόσπασμα αυτό δεν μας επιτρέπει να δούμε κατά πόσον εκφράζει απόψεις τού ίδιου τού Ωριγένη ή μήπως ο Ωριγένης μεταφέρει εδώ ξένες απόψεις, τις οποίες τελικά απορρίπτει στο κείμενο τού κεφαλαίου 8, που δεν διασώ­θηκε στα ελληνικά, παρά μόνο σε μερικά αποσπάσματα; Η μόνη δυνατότητα να λύσουμε αυτό το πρόβλημα είναι να καταφύγουμε στη σειρά «Sources Chretiennes», που δημο­σιεύει ολόκληρο το κείμενο τού κεφαλαίου 8 στη λατινική μετάφραση, που μόνη αυτή διασώθηκε. Μεταξύ άλλων αναφέρεται εκεί χαρακτηριστικά η άποψη τού Ωριγένη για το επίμαχο ζήτημα ως εξής:

«Θεωρούμε βέβαια ότι δεν οφείλουμε με κανένα τρόπο να δεχθούμε τις απορίες ή τις θέσεις κάποιων που υποστη­ρίζουν ότι οι ψυχές μπορούν να φθάσουν σ’ ένα τέτοιο βαθμό πτώσεως ώστε, ξεχνώντας τη λογική τους φύση και την τιμή τους, φθάνουν μέχρι την τάξη των ανοήτων όντων, δηλαδή των ζώων και των θηρίων» (Περί αρχών, I, 8,SC 253, σ. 232).

Ο Ωριγένης τάσσεται βέβαια υπέρ της «ενσωματώσε­ως», υπέρ της απόψεως ότι οι ψυχές προϋπήρχαν και «ενσωματώθηκαν» κάποια φορά στο παρελθόν, αλλά την «μετενσωμάτωσιν» την αποδίδει στον Πλάτωνα και στους Πυθαγορείους και την απορρίπτει ως μη χριστιανική.

Στο σύγγραμμα του «Κατά Κέλσου» (Δ 17, ΒΕΠ 9, σ. 243) κα­τηγορεί τον Κέλσο ότι αν εγνώριζε την χριστιανική πίστη «ουκ αν ούτω διέσυρε τον αθάνατον εις θνητόν ερχόμενον σώμα, ου κατά την Πλάτωνος μετενσωμάτωσιν, αλλά κατ’ άλλην τινά υψηλοτέραν θεωρίαν».

Στο «Κατά Κέλσου» Ε’ 49 αντιπαραβάλλει την αποχή από κρέας των χριστιανών μοναχών και των Πυθαγορείων και υποστηρίζει ότι τα κίνητρα είναι εντελώς διαφορετικά. Εμείς, λέγει, απέχομε από την κρεωφαγία διότι «βουλόμεθα νεκρούν τα μέλη τα επί της γης, πορνείαν, ακαθαρσίαν, ασέλγειαν, πάθος, επιθυμίαν κακήν» ενώ οι Πυθαγόρειοι το κάνουν «δια τον περί ψυχής μετενσωματουμένης μύθον» (ΒΕΠ 10, σ. 47).

Στο Η’ βιβλίο «Κατά Κέλσου» Ο Ωριγένης επανέρχεται σ’ αυτό το επιχείρημα:

Νηστεύουμε, λέγει, «όχι γιατί έπ’ ουδενί λόγω δεχόμα­στε τη μετενσωμάτωση της ψυχής και την κατάπτωση της μέχρι τα άλογα ζώα..» (Κατά Κέλσου Η’ 30, ΒΕΠ 10, σ. 196). Στο ίδιο σύγγραμμα του ο Ωριγένης υπογραμμίζει πως όσοι πιστεύουν στη μετενσωμάτωση έπεσαν σε «άνοια», δηλ. έχασαν τα μυαλά τους (Κατά Κέλσου Γ’ 75, ΒΕΠ 9, 228).

Κατά τον Ωριγένη λοιπόν το δόγμα της μετενσωμάτω­σης ή μετενσάρκωσης είναι ξένο και ασυμβίβαστο με τη χριστιανική πίστη. Στο «Κατά Ματθαίον υπόμνημά» του (ιγ’ 1, ΒΕΠ 13, σ. 34) το χαρακτηρίζει «ψευδοδοξίαν».

Αναφερόμενος στους ισχυρισμούς ότι δήθεν η ψυχή τού Ηλία και τού Ιωάννη είναι η αυτή, και ότι συνεπώς, ο Ιωάννης είναι μετενσάρκωση τού Ηλία ο Ωριγένης ανα­σκευάζει τη δοξασία αυτή με λεπτομερή επιχειρήματα. Σ’ αυτό το θέμα επανέρχεται πολλές φορές: «Διότι πρόσεξε», λέγει μεταξύ άλλων, «δεν είπε ‘εν ψυχή Ήλιου’ (Λουκ. α’ 17), για να στηριχθεί η μετενσωμάτωση, αλλά ‘εν πνεύματι και δυνάμει Ηλιού’. Ο Ιωάν­νης λέγεται Ηλίας, όχι γιατί έχει την ίδια ψυχή, αλλά γιατί έχει το ίδιο πνεύμα και την ίδια δύναμη» (Ωριγ. Εις το κα­τά Ματθ., τόμος ιγ’ 2, ΒΕΠ 13, 167).

«Και αν μεν ο Ηλίας είχε πεθάνει, θα είχε κάποια βάση αυτή η θεωρία. Αφού όμως ανελήφθη με το σώμα του, πως η εν σώματι ψυχή μεταφέρθηκε σε άλλο σώμα; Αλλά το «εν πνεύματι», όπως αναφέρεται, το αποδίδει στο προφητι­κό χάρισμα», καταλήγει ο Ωριγένης, αναλύοντας τη βασι­κή θέση, ότι «ου δυνατόν…μίαν ψυχήν εν ένί καιρώ εν δύο σώμασιν ενεργείν» (Ωριγ. Εις το κατά Λουκάν, ομιλία Δ’ , ΒΕΠ 15, 17-18).

Οι δοξασίες του Ωριγένη που θεωρούνται από την Εκκλησία αιρετικές απαριθμούνται με σαφήνεια στο έργο του Μητροπολίτη Νικοπόλεως Μελετίου για την πέμπτη Οικουμενική Σύνοδο που βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών:

1. Όλα τα πνευματικά όντα (άνθρωποι, άγγελοι, δαίμο­νες, η ψυχή τού Χριστού) και πολλά όντα κατά το φαινόμε­νον υλικά (ήλιος, σελήνη, αστέρες, κ. α.) είναι ουσίαι πνευ­ματικοί, που κατ’ αρχάς ήσαν μεταξύ τους όμοιαι, ίσαι και ομοδύναμοι και δια τούτο απετέλουν μίαν «ενάδα» και μη έχοντα τα δηλωτικά διαφοράς ονόματα, που έχουν σήμε­ρον, ωνομάζοντο συλλήβδην, «νόες». (Βλ. Mansi 9, 536 έξ.)

2. Όμως οι νόες ημάρτησαν εψύγη η προς θεόν αγάπη τους- και δια τούτο ωνομάσθησαν έκτοτε ψυχαί˙ και προς τιμωρίαν των ηνώθησαν με σώματα διαφόρου παχύτητος και σκοτεινότητος, αναλόγως της από θεού απομακρύνσεως.

3. Εις και μόνον νους έμεινε καθαρός. Με αυτόν ηνώθη ο Θεός Λόγος και αυτός απετέλεσε την «ψυχήν» του Χρι­στού.

4. Αι ψυχαί έχουν την δυνατότητα να επανέλθουν εις την αρχαίαν κατάστασιν, εάν ανερχόμενοι βαθμηδόν καθα­ρισθούν από παντός ρύπου.

5. Ο Θεός Λόγος, που ηνωμένος με τον αναμάρτητον «νόα» εσαρκώθη υπέρ ανθρώπων, εν τω μέλλοντι θα γίνη χάριν των Χερουβείμ Χερουβείμ και χάριν των δαιμόνων κάτι ανάλογον δια να αποκαταστήση τα πάντα. Τας περί αποκαταστάσεως των πάντων ιδέας του Ωριγένους απεδέχετο και ο Θεόδωρος Μοψουεστίας. Ο άγιος Φώτιος μας πληροφορεί, ότι «ο Θεόδωρος…την Νεστορίου αίρεσιν ωδίνων ημίν, εν πολλοίς ώπται και την Ωριγένους [νοσών] κατά γε το τέλος υποφωνείν της κολάσεως» (βλ. Βιβλ. 177 εν R Henry. 179)˙ και ότι «εν τω προς Μαστούβιον…και την των αμαρτωλών αποκατάστασιν τερατεύεται» (Βιβλ. 81, R. Henry I 187).

6. Κατά την ανάστασιν όλαι αι ψυχαί θα γίνουν ισόχριστοι, τέλειοι νόες, θα επανέλθουν εις την ενάδα και θα προσλάβουν σωματικώς το σχήμα της τελειότητος, το σφαιρικόν!» (Μητροπολίτου Νικοπόλεως Μελετίου, Η πέ­μπτη Οικουμενική Σύνοδος, «Αθήναι 1985, σ. 611).

Δεν υπάρχει κανένας σοβαρός μελετητής τού Ωριγένη που να υποστηρίζει ότι ο εκκλησιαστικός αυτός συγγραφές δεχόταν τη δοξασία της μετενσάρκωσης. Όπως αναφέ­ρουν οι σχολιαστές της σειράς Sources Chretiennes που εξέδωσαν όλα τα έργα του Ωριγένη, ήδη ο Ιερώνυμος, που λογίζεται ως πρώτος συστηματικός πατρολόγος της αρχαίας Εκκλησίας (+ 420), στην επιστολή του 124,4 απορρίπτει την άποψη ότι ο Ωριγένης εδέχετο τη μετενσωμάτωση ή μετενσάρκωση (SC 253, σ. 119-120). Από τους μεταγενεστέρους αναφέρονται ο J. Denis και ο P.D.Huet, ένας από τους σχολιαστές του Ωριγένη στην ελλη­νική σειρά της Πατρολογίας του Migne, που απορρίπτουν επίσης την άποψη ότι ο Ωριγένης εδέχετο την μετενσωμάτωση (MPG 17, 915-916. SC 253, σ. 120-121).

ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΗ Ή ΑΝΑΣΤΑΣΗ; ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ-Β’ ΕΚΔΟΣΗ – ΑΘΗΝΑ 1995