Ο Άγιος Κωνσταντίνος και η Αγία Ελένη. Εικόνα του 1478.
Όπως γράφει ο καθηγητής Κωνσταντίνος Καλοκύρης, την παράδοση για την εύρεση του Σταυρού από την αγία Ελένη την γνωρίζει “ο ιστορικός Σωκράτης στις αρχές του 5ου αιώνος, σημειώνοντας ότι ‘η βασιλέως μήτηρ Ελένη εις τα Ιεροσόλυμα παραγενομένη τον Σταυρόν του Χριστού εύρε’ (Εκκλησιαστική ‘Ιστορία, Α’, κεφ. δ’. P.G. 67, 112 κ.έξ.).
Έπίσης την ίδια εποχή την γνωρίζουν οι ιστορικοί Σωζομενός (Εκκλ. Ιστορία, 4, Β’ κεφ. α’. P.G. 67, 929) και Θεοδώρητος (Εκκλ. Ιστορία, κεφ. ζ’. P.G. 82, 351) ενώ την φέρνουν στη Δύση, την ίδια περίοδο (τέλος του 4ου αρχές του 5ου αι.) ο Ιερώνυμος (P.L. 21, 641), Ρουφίνος (P.L. 21, 475), Παυλίνος, επίσκοπος Νόλα (P.L. 61, 317), Αμβρόσιος επίσκοπος Μεδιολάνων (Μιλάνου) κ.ά. […]
Άρα οι υπεύθυνοι της Εκκλησίας που ζούσαν τότε θα γνώριζαν άμεσα και ασφαλώς (όπως βέβαια και ο σύγχρονος τους λαός) το πότε, και από ποιόν βρέθηκε το (γενόμενο δεκτό) ξύλο του Σταυρού και ασφαλώς δεν θα συνηγορούσαν σε μια ψευδή πληροφορία σχετικά με το πρόσωπο που το έφερε στο φως. […] η αντικειμενικότητα απαιτεί (και γενικότερη διαμόρφωση της παγκόσμιας Ιστορίας επιβάλλει) να υπομνήσουμε ότι, και στην προκειμένη περίπτωση, η σιωπή των πηγών που ήταν σύγχρονες με την μητέρα του Μ. Κωνσταντίνου, δεν αποτελεί και τελειωτική απόδειξη (argumentum e silentio) κατά της εύρεσης του Σταυρού από την Αυγούστα. Η ισχυρή και έντονη παράδοση η οποία την συνδέει με τον Τίμιο Σταυρό από το τέλος του 4ου αιώνος, δεν επιτρέπεται να παραθεωρηθεί για κανένα λόγο.”
https://proskynitis.blogspot.